اشکال دارویی:
| اشکال دارویی | نام انگلیسی | اختصار |
| قرص | Tablet | Tab |
| کپسول | Capsule | Cap |
| آمپول | Ampoule | Amp |
| قطره | Drop | Drop |
| پماد | Ointment | Oint |
| شیاف | Suppository | Supp |
| شربت | Syrup | Syr |
| سرم | Injection Intravenous | Inj |
| سوسپانسیون | Suspension | Susp |
| انفوزیون | Infusion | Inf |
مکانیسم اثر دارو:
- فارماکودینامیک: فرآیندی که طی آن دارو فیزیولوژی سلول را تغییر می دهد .
(توصیف کننده آن چیزی است که دارو بر روی بدن انجام می دهد).
- فارماکو کینتیک: مطالعه حرکت مولکول های دارو در بدن .
(توصیف آن چیزی است که بدن بر روی دارو انجام می دهد).
- بررسی چگونگی ورود دارو به بدن (جذب) (Absorption)
- رسیدن به محلول مورد نطر (انتشار) (Distribution)
- متابولیزه شدن (Metabolism)
- دفع (Excertion)
عملکرد دارویی:
اثرات درمانی Therapeutic Effect
- پاسخ فیزیولوژیک مورد انتظار بدن به دارو.
- مثلا: نیتروگلیسرین باعث پائین آمدن کار قلب و بالا رفتن خونرسانی میوکادر میشود .
- یک دارو ممکن است چندین اثر درمانی داشته باشد: آسپرین (ضد درد ، ضد تب ، ضد التهاب و ضد انعقاد)
اثرات نامطلوب دارویی:
- عوارض جانبی (Side Effect): اثرات ناخواسته و ثانویه دارو است که ممکن است موجب صدمه یا آسیب شود .
(اگر عوارض جانبی دارو بیش از اثرات درمانی دارو بود باید قطع شود)
- اثرات مخرب (Destructive Effect): پاسخ های شدید به دارو .
- تجمع مقادیر دارویی (Accumulative Effect)(Toxic Effect): اثرات سمی بدنبال مصرف طولانی مدت یا تجمع در خون بدلیل اختلال
در دفع یا متابولیسم مقادیر زیاد در بدن که اثرات مرگباری بهمراه دارد .
(مثلا سطوح سمی مرفین باعث تضعیف تنفسی و مرگ می شود).
- اثرات آلرژیک (Allergic Effect)
- اثرات غیر طبیعی و غیر قابل پیشبینی (Idiosyncratic Effect)
تداخل دارویی:
تداخل اثر داروها (Drug Interaction): وقتی دارویی بر مکانیسم عمل دارویی دیگر اثر بگدارد .
- Antagonist Effect
- Synergistic Effect
!مثال: کلسترامین (در درمان هیپر کلسترولی) جذب استامینوفن را کاهش و متوکلوپرامید (ضد تهوع) موجب تسریع جذب آن می شود .
زمان بندی پاسخ دوزهای دارویی:
- شروع اثر (Onset): زمانی که طول مد کشد تا دارو پس از ورود به بدن از خود پاسخ نشان دهد .
- حد اکثر پاسخ (اوج اثر) (Peak): زمانی که طول می کشد تا دارو به بالاترین غلظت موثر خود برسد .
- دوام اثر (Trough): حداقل غلظت سرمی – خونی دارو درست قبل از دریافت نوبت بعدی دارو .
- مدت اثر (Duration): مدت زمان تاثیر گذار بودن دارو .
- نیمه عمر سرمی دارو (Half Time): مدت زمانی که مقدار دارو از اوج به نصف این میزان برسد ، نیمه عمر دارو نام دارد .
عوامل موثر بر عملکرد داروها:
عوامل و توجهات مربوط به رشد: افراد مسن ، نوزادان ، بارداری و شیردهی .
- وزن
- جنس (تغییر در چربی ، هورمون ها)
- عوامل ژنتیک و فرهنگی: تفاوت تظاهرات دارویی در گروه های (آنتروپولوژی) مختلف قومی و نژاد .
- محیط: بیماری که داروی مسکن را در یک محیط فعال و پر سر و صدا دریافت می نماید نمیتواند کاملا از فوائد آن دارو استفاده نماید .
- عوامل روانی: انتظاراتی که بیماران از تاثیرات دارو دارند. پلاسبو (ماده ایی بی اثر و غیر فعال) .
- زمان دارو دادن: معده خالی یا پر .
راه تجویز دارو:
< خوراکی: آسانترین و معمول ترین روش است ، اثر آن دیر تر ظاهر می شود ، تاثیر طولانی مدت دارند .
- Sub Lingual زیر زبانی
< راه های محیطی:
- زیر جلدی (SC) Subcutaneous تزریق زیر لایه دوم پوست .
- داخل عضلانی (IM) Intramuscular تزریق داخل عضله .
- داخل وریدی (IV) Intravenous تزریق داخل ورید .
- داخل جلدی (ID) Intradermal تزریق داخل درم زیر اپیدرم .
روش های اندازه گیری دارو:
- Metric System سیستم متریک: گسترده ترین و راحت ترین روش
متر یا سانتی متر (طول) ، گرم یا میلی گرم (وزن) و سی سی یا لیتر (حجم)
* وزن
1 کیلو گرم = 1000 گرم
1 گرم = 1000 میلی گرم
1 میلی گرم = 1000 میکرو گرم
* لیتر
1 لیتر = 1000 میلی لیتر
محاسبات بالینی:
دوز دستور داده شده
* دوز لازم جهت تجویز = میزان در دسترس ›‹ ——————-
دوز در دسترس
* مثال: Amp Morphin 2mg/IV
* دوز در دسترس مرفین = 10mg/ 1ml
* دوز دستور داده شده = 2mg
2 mg
* 1ml = 0.2 ml ›‹———–
پاسخ: 10 mg
محاسبه میزان دارو در کودکان:
! دوز دستور داده شده بر حسب وزن ›‹ وزن کودک = دوز لازم جهت تجویز
- مثال: Amp Ampicillin 5mg/kg
- در یک کودک 14 کیلو گرمی
- پاسخ: 14kg = 70 mg ›‹5mg/kg
! بر اساس سطح بدن کودک (BSA)
- براساس BSA دقیقتر است چرا که بر اساس وزن و قد است (نمودار وسط)
- BSA کودک BSA/ بزرگسال ›‹ دوز بزرگسال = دوز کودک
- BSA بزرگسال : 7/1 متر مربع